Memoria Democrática en tiempos de populismoPensamiento histórico y emociones en profesorado en formación

  1. José Luis Zorrilla Luque 1
  2. Adriana Razquin Mangado 1
  3. Carmen-Rosa García-Ruiz 1
  1. 1 Universidad de Málaga
    info

    Universidad de Málaga

    Málaga, España

    ROR https://ror.org/036b2ww28

Revista:
Acta Scientiarum. Education

ISSN: 2178-5198 2178-5201

Año de publicación: 2024

Volumen: 46

Número: 1

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Acta Scientiarum. Education

Resumen

a memoria democrática y la negación de hechos violentos y traumáticos del pasado, han generado intensos debates públicos en torno a la Guerra de España y la dictadura franquista. En el sistema educativo, la temática ha sido abordada con equidistancia, para no reconocer la grave vulneración de Derechos Humanos en nuestro pasado. La investigación se focaliza en la percepción que el futuro profesorado tiene de la memoria histórica y democrática como práctica social y cultural, centrándose en las controversias que genera y que se manifiestan en forma de discursos de odio que ocultan u omiten los hechos del pasado. El objetivo es conocer cuáles son los resortes emocionales y los elementos cognitivos que utilizan para analizar la retórica populista e interpretar presentes y pasados en conflicto, cómo movilizan conocimiento histórico y emociones para avanzar en la deconstrucción del negacionismo histórico. La investigación es de corte sociocrítico y explora la dimensión ideológica de las narrativas que elabora el futuro profesorado a partir de una sesión formativa que aborda la temática. En ellas se exploran los significados que otorgan al pasado desde el debate político del presente, para avanzar en modelos formativos en educación en memoria histórica y democrática. Entre los resultados más relevantes encontramos que la presencia de pensamiento histórico en el futuro profesorado está íntimamente conectada con la manifestación de emociones y la ausencia de las mismas revela la inexistencia de competencia en pensamiento histórico. Las conclusiones indican que abordar la formación del profesorado en memoria

Referencias bibliográficas

  • Apple, M. W. (1991). Ideología y currículo. Madrid, ES: Akal.
  • Bhatt, I., & MacKenzie, A. (2019). Just Google it! digital literacy and the epistemology of ignorance. Teaching in Higher Education, 24(3), 302-317. DOI: https://doi.org/10.1080/13562517.2018.1547276
  • Breton, P. (2007). Éloge de la parole. París, FR: La Découverte.
  • Bühl-Gramer, C. (2018). The future of public history. What shall we teach prospectively? remarks and considerations. In M. Demantowsky (Ed.), Public history and school: international perspectives (p. 202-206). Berlin, DE: De Gruyter.
  • Carr, W., & Kemmis, S. (1986). Becoming critical. Education knowledge and action research. New York, NY: Routledge.
  • Demantowsky, M. (2018). (Ed.). Public history and school: international perspectives. Berlin, DE: De Gruyter.
  • Diez-Gutiérrez, E. J. (2020). La asignatura pendiente. La memoria histórica democrática en los libros de texto escolares. Madrid, ES: Plaza y Valdés.
  • Donnelly, C., McAuley, C., Blaylock, D., & Hughes, J. (2021). Teaching about the past in Northern Ireland: avoidance, neutrality, and criticality. Irish Educational Studies, 40(1), 3-18. DOI: https://doi.org/10.1080/03323315.2020.1816198
  • Epstein, T., & Peck, C. (2017). Teaching and Learning difficult histories in international contexts: a critical sociocultural approach. New York, NY: Routledge.
  • Esquivel-Alonso, Y. (2016). El discurso del odio en la jurisprudencia del Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Cuestiones Constitucionales, 35, 3-44.
  • Estellés, M., & Castellví, J. (2020). The educational implications of populism, emotions and digital hate speech: a dialogue with scholars from Canada, Chile, Spain, the UK, and the US. Sustainability, 12(15), 6034. DOI: https://doi.org/10.3390/su12156034
  • Flick, U. (2015). El diseño de investigación cualitativa. Madrid, ES: Morata.
  • García-Morís, R., & Diéguez-Cequiel, U.-B. (2018). Memoria histórica e ensino-aprendizaxe das Ciencias Sociais. Investigacións, propostas didácticas e linguaxe. In U.-B. Diéguez-Cequiel (Coord.), Memoria histórica e cidadanía democrática. Unha ollada desde a historia, a didáctica das ciencias sociais e o dereito penal (p. 11-32). Coruña, ES: Universidade da Coruña, Cátedra da Memoria histórica.
  • García-Ruiz, C. R., Zorrilla-Luque, J. L. & Razquin-Mangado, A. (2022). Discurso de ódio e populismo totalitário em estudantes do ensino secundário: Mediação entre as emoções e a alfabetização crítica. Educação Unisinos, 26, 1-21. DOI: https://doi.org/10.4013/%20edu.2022.261.29
  • García-Ruiz, C. R., Zorrilla-Luque, J. L., & González-Milea, A. (2021). Formación del profesorado en Memoria Histórica y Democrática. La experiencia de la Universidad de Málaga. In Fundación Cives (Coord.), Investigación sobre la incorporación de la Memoria Democrática al currículo escolar. Situación, retos y propuestas pedagógicas (p. 233-242). Madrid, ES: Fundación Cives.
  • Giroux, H. (2013). La Pedagogía crítica en tiempos oscuros. PRAXIS Educativa, XVII(1-2), 13-26.
  • Gómez-Villegas, I., & García-España, F. (2020). Medios de comunicación y Guerra Civil española. La huida masiva de Málaga en 1937. El efecto de la propaganda de guerra en prensa y radio sobre la población malagueña. Revista Internacional de Estudios Migratorios, 10(1), 155-183.
  • González-Monfort, N., & Santisteban, A. (2020). Alfabetización crítica para interpretar problemas sociales. Iber: Didáctica de las ciencias sociales, geografía e historia, 99, 39-45.
  • Izquierdo-Grau, A. (2019). Literacidad crítica y discurso del odio: una investigación en Educación Secundaria. REIDICS: Revista de Investigación en Didáctica de las Ciencias Sociales, 5, 42-55. DOI: https://doi.org/10.17398/2531-0968.05.42
  • Junta de Andalucía. (n.d.). Mapa de fosas. Recuperado de https://www.juntadeandalucia.es/organismos/turismoculturaydeporte/areas/cultura/memoria-democratica/fosas.html
  • Ley de Memoria Democrática 20/2022. (2022, 19 de octubre). Ley Nº 17099. Recuperado de https://www.boe.es/eli/es/l/2022/10/19/20/con
  • Ley Orgánica de Educación 3/2020. (2020, 29 de diciembre). Ley Nº 17264. Recuperado de https://www.boe.es/eli/es/lo/2020/12/29/3
  • Los cinco argumentos que desmontan la manipulación histórica de Vox sobre la masacre de 'La Desbandá'. (2022, 23 de março). La Sexta Clave. Recuperado de https://www.lasexta.com/programas/lasexta-clave/cinco-argumentos-que-desmontan-manipulacion-historica-vox-masacre-desbanda_20220323623b93ba11b94d0001b5693e.html
  • Macleod, M., & Marinis, N. (2019). Comunidades emocionales. Resistiendo a las violencias en América Latina. Bogotá, MX: Universidad Autónoma Metropolitana.
  • Magill, C. (2013). Teaching the conflict, teaching the transition: history education and historical memory in contemporary Spain (Tese de Doutorado). University of Aberdeen, Aberdeen.
  • Martínez-Rodríguez, R., Sánchez-Agustí, M., & Muñoz-Labraña, C. (2022). Enseñar un pasado controvertido desde un presente polarizado: la memoria histórica en España desde la perspectiva docente. Revista de Estudios Sociales, 1(81), 93-112. DOI: https://doi.org/10.7440/res81.2022.06
  • Pagès, J. & González, M. P. (2009). Història, memoria i ensenyament de la historia: perspectives europees i llatinoamericanes. Cerdanyola de Vallès, ES: Universitat Autònoma de Barcelona.
  • Plutchik, R. (1988). The nature of emotions: clinical implications. In M. Clynes, & J. Panksepp (Eds.), Emotions and psychopathology (p. 1-20). New York, NY: Springer Science+Business Media.
  • Sant, E. (2021). Political education in times of populism. Towards a radical democratic education. London, GB: Palgrave Macmillan.
  • Santisteban, A. (2010). La formación de competencias de pensamiento histórico. Clio & Asociados, 14, 34-56.
  • Santisteban, A. (2019). La enseñanza de las Ciencias Sociales a partir de problemas sociales o temas controvertidos: estado de la cuestión y resultados de una investigación. El Futuro del Pasado, 10, 57-79. DOI: http://dx.doi.org/10.14516/fdp.2019.010.001.002
  • Santisteban, A., & Cerarols, C. A. (2014). Formación de la conciencia histórica y educación para el futuro. Clío & Asociados, 19, 249-267.
  • Secretaría de Estado de Memoria Democrática. (2023, 8 de fevereiro). #Hoy hace 86 años que las tropas franquistas tomaron Málaga y provocaron la huida masiva de miles de personas por la carretera de Málaga a Almería, conocida popularmente por #LaDesbandá [Twitter]. Recuperado de https://twitter.com/SE_MemoDemo/status/1623391834729742336
  • Tersch, H., Contreras, F. J., Payne, S. G., Sánchez-Dragó, F., González-Cuevas, P. C., Martín-Rubio, A. D., … Barbadillo, P. F. (2020). “Memoria histórica”, amenaza para la paz en Europa. Madrid, ES: ECR Grupo.
  • Torres, L. G. (2023, 8 de fevereiro). 'La Desbandá', el Guernica andaluz silenciado. RTVE. Recuperado de https://www.rtve.es/noticias/20230208/desbanda-marcha-memoria-historica/2421771.shtml
  • Vox Congresso. (2022, 22 de março). La Desbandá | VOX rechaza la PNL del PSOE que usa a los muertos para sembrar el odio entre españoles. YouTube. Recuperado de https://www.youtube.com/watch?v=qAeDaDOc6es&t=11s
  • Waldren, M. S. (2013). Why liberal neutralists should accept educational neutrality. Ethic Theory Moral Prac, 16, 71-83. DOI: https://doi.org/10.1007/s10677-011-9329-0
  • Wodak, R. (2000). ¿La sociolingüística necesita una teoría social? Nuevas perspectivas en el análisis crítico del discurso. Revista Iberoamericana de Discurso y Sociedad, 2(3), 123-147.